Keçken afta СEMAAT aqqında laf yürsetilgen işğal etilgen Qırımnıñ mektep programmasından ukrain tilini bütünley yoq etmek ameliyatı qırımtatar tili ögretüvine de faal sürette kenişletile. Tek bir farq bar ki, az sayılı tamır halq içün işğalcilerniñ böyle siyaseti çoq büyük coyumlarnen qorquza. İşğal başlanğanından berli qırımtatar tilini oqutuv ne qadar eksilgenini, ocalar ve mektep müdirleri qırımtatar tilini tasil sistemasından sıqıp çıqarmağa nasıl mecbur etilgenlerini ögrendik.

Resmiy sürette, anneksiya vaqıtında Qırımda 15 mektep qalğan edi, olarda oquv qırımtatar tilinde keçe. Meclis reis muavini İlma Ümerova aytqanına köre, asılında yarımadada böyle müessiseler yoq – çünki iç bir mektepte qırımtatar tili oqutılmay, eñ yahşı alda ecnebiy til olaraq oqutıla.

«Qırımtatar tilinde keçmek kerek olğan dersler ekseriyetnen rus tilinde keçirile. Rus tilinde cedvel. İçki alâqa - rus tilinde. Ocalarğa derslerden tış ana qırımtatar tilinde laf etmek yasaq etile. Timsaller ve bayraqlar tek rus tilindedir. Men mektep direktorınen bir qaç kere bağlandım, bularnıñ ciddiy bozuvlar olğanını qayd ettim. Amma olar maña açıqtan-açıq ayttılar ki, bir şey deñişmeycek, başqa mekteplerde bu bile yoq», — dey Bilogir rayonınıñ mektep qızlarından biriniñ babası СEMAATqa.

Daa bir usul ihtisaslaştırılğan mekteplerde qırımtatar tilinde oqutılğan derslerniñ sayısını eksiltmek edi. «Mektepke vesiqalar tapşırmaq içün keldik, qırımtatar tili dersleri endi tolu, biri-biriñizniñ üstüne oturacaqsıñız, rus sınıfına keçiñiz, ayrıca farq olmaycağını ayttılar. Ne içün qırımtatar mekteplerinde rus sınıflarını açalar? Kim rus tilini ögrenmege istese – etrafta başqa mektepler bol!», – dep açuvlana Bağçasaray rayonındaki bu mekteplerden biriniñ talebesiniñ anası.

‍

Onıñ sözleri «nümüneviy ve numayış» qırımtatar Aqmescitniñ 42-nci mektebinden kelgen qırım teşviqatçılarınıñ raportında tasdıqlana. Artıq 2017 senesi andaki başlanğıç mektep sınıflarınıñ yarısı rus tilinde oqutıla edi. Bu, işğal Maarif Nazirligi qırımtatar tilinde tasil alğan müessise olaraq pozitsiyalaştırğan mekteptedir. Periferiya mekteplerinde vaziyet daa da beter.

İşğalden evelki devirlerge köre qırımtatar mekteplerinde talebelerniñ sayısı eki biñge yaqın arttı, amma mekteplerniñ sayısı deñişmedi. Mekan qıtlığı ana-babalarnı balalarını rus mekteplerine bermege mecbur ete. Atta işğalci akimiyet bu meseleni 2020 senesi tanıdı. «Millet» qırımtatar teşviqat telekanalınıñ efirinde Kreml idaresindeki Qırım reisi Serhiy Aksönov 2018 senesi balalarnıñ tasili içün eñ çoq ariza berilgen rayonlarda daa altı mektepniñ qurulması planlaştırılğanını bildirdi. qırımtatar tilini ögrendi. «Bağçasarayda 600 yerli mektep, İsmail-beyde 480 yer, Aqmescit ve Aqmescit rayonında ise daa dört mektep qurulacaq», — dep tarif etti Aksönov, bu leyhalarnıñ tam olaraq ne vaqıt başlanması ve bitirilmesi planlaştırılğanını köstermeyip. Dört yıl keçken soñ, qayd etilgen regionlarnıñ iç birinde qurucılıq işiniñ başlanuvı bile qayd etilmegen.

Adiy mekteplerde de qırımtatar sınıflarınen bağlı vaziyet böyledir. İşğal Maarif Nazirliginiñ malümatlarına köre, keçken sene yarımadanıñ yigirmi bir mektepinde qırımtatar tilinden 119 sınıf bar edi. 2014 senesi qırq mektepte böyle 384 sınıf bar edi.

Böyle eksilyüv (balalarnı ana tilinde oqutmağa istegen insanlarnıñ sayısı artması şartında) bir qaç yolnen elde etildi. Birinciden, qırımtatar tilinde büyük kölemli derslikler çıqarılacağı aqqındaki teşviqat haberlerinden aksine, YÜNESKO malümatlarına köre, tamır halqnıñ tilinde oquv edebiyatına olğan ihtiyac bugünde tek 37 fayızğa qaplana. Ve sıq-sıq direktor, temiz vicdannen ana-babalarğa qırımtatar sınıfını açmağa ister edim, amma derslikler yoq ve çoq vaqıt olmaz, eger açsa, dey.

Ekinci usul daa da sade - para. «Aylıq pek az, başqa tilde oqutılğan mekteplerde ise teşviqat tölevleri yoq, ocalar ise sadece keteler. Bu yerde bizim yaqın yerde 4-nci sanlı Beylohir mektebi bar - ocalar yetişmey», - dep qayd etti aqlar faali Abdureşit Cepparov daa 2019 senesi. O, esas bir meselege de diqqat çekti – oquv yurtları memuriyetlerinde qırımtatar sınıflarınıñ açılması aqqındaki beyanatlar kolossal qarşılıqnen qarşılana: «Ocalar, müdirler, direktorlar red eteler, şantaj eteler, qorquzalar ve er taraflama bu olacağını isbatlaylar keyfiyetsiz tasil olsun», - qayd etti Cepparov ukrain neşirlerinden birine bergen intervyüda.

Tarbiye munasebetleriniñ başqa iştirakçileri de qanunsız, amma açıq qarşılıq aqqında aytalar. «Nazariy ceetten er bir mektepte qırımtatar sınıfı açılmalı, eger istegenlerniñ sayısı yeterli olsa. Amma aqiqatta biz daima mektep memuriyetleri tarafından ciddiy ve açıqtan-açıq sistemalı qarşılıqnen rastkelişemiz», – dep, ana tilinde tasil almaq aqqını qorçalamağa yardım etken «Areket» teşebbüsiniñ adliyecileriniñ közetüvlerinen paylaştılar.

Tipik misal olaraq aq-uquq qorçalayıcıları Bilogir rayonınıñ Tsvitoçne köyündeki mektepniñ ikâyesini ketireler, anda on bir ana-baba mektep direktorı Yelena Menjeleyevadan qırımtatar sınıfını açmaqnı talap ete, o ise bundan qaçınmaq içün elinden kelgenini yaptı. Direktor mektepte serbest dersler olmağanına, oca olmağanına, oquv-usuliy edebiyatnıñ yetişmegenine işaret etip, arizalarnı qabul etmege red etti. Resmiy olmağan subetlerde psihologik basımğa, qorqutuvğa ve manipulâtsiyağa muracaat etip, qırımtatar tili ağır olğanına, onıñ zenaat faaliyetinde faydası olmaycağına, devlet tili ise rus tili olğanına, devlet imtianları rus tilinde berilmek kerekligine inandıra edi.

Amma Aqmescitniñ 37-nci sanlı mektebinde qırımtatar sınıfınıñ açılması oğrunda olıp keçken küreşniñ ikâyesi eñ büyük rezonans qazandı, ana-babalarnıñ ricasına cevap olaraq, müessiseniñ direktorı Diana Rısovana: «Siz kimsiñiz» dedi ? Siz tatarlar, mında kimse yoq! Bütün bular. Qırımtatar sınıfı olmaycaq». Maarif nazirligi sınıfnı açmaq borclu olmağanlarını cevap berdi (qanunğa köre olsalar da – olar borclu), militsiya ise ekstremizm aqqında beyanat üzerinde episi ana-babalar tarafından uydurılğanını, müdir ise ... atta o künü iş yerinde de. Bu Qırımda, hususan mektep talebeleriniñ tasil sistemasında asılında bütün tillerniñ ne qadar «musaviy» olğanını eñ yahşı tasvir ete.

‍

‍

‍