Şimdi o resmiy sürette tanıldı: Sevastopol mekteplerinde artıq ukrain dersleri yoq. Okkupatsiya idaresi bunı nasıl añlata, mektep programmasından ukrain tili nasıl bastırılğan edi, ana tilini ögrenmek içün resmiy aqqınıñ artında neler gizlengenini – biz ocalardan, talebelerden, ana-babalardan ve cemaat faalcilerinden bildik.

«Sevastopol şeeriniñ umumtasil teşkilâtlarında ukrain tili ögrenilmey... Sevastopol şeerinde de ukrain tili olğan balalar içün mektepkece tasil, orta zenaat tasili, qoşma tasil müessiseleri yoq oqudı», - dep, onıñ ricasına Sevastopolniñ ukrain milliy-medeniy cemiyetiniñ başı Oleg Leus tasil idaresinden böyle cevap aldı.

Onıñ aytqanına köre, tolu masştablı basqınğa qadar bir qaç yıl devamında Sevastopol mekteplerinde 53 biñden 56 talebe ukrain tilini ögrengen. İşğal etilgen yarımadanıñ qalğan qısımında bir qaç ukrain sınıfı ve bir ukrain mektebi - Kefe civarındaki Berehovoy köyünde bar edi. Lâkin yerli sakinler bu tek mektepniñ bile ziyadece yaraştıruv statusı olğanını aytalar. Aslında, anda rus tilinde ders bere ediler - idda etile ki, ukrain tilinde laf ete bilgen ocalar yetişmegeni sebebinden.

Episi qayda kettiler? Zaten, bundan 11 yıl evelsi bile Qırım mektep talebeleriniñ yüz fayızı ukrain tilini ögrene edi. İşğalniñ birinci 6 yılı devamında olarnıñ sayısı 2000 kere eksildi: bütün yarımadada ukrain tilini ögretken talebelerniñ sayısı 232 edi, – dep hatırlay «Almenda» grajdanlıq tasil merkeziniñ mütehassıs Valentina Potapova.

Aynı vaqıtta ukrain tili resmiy sürette oquv programmasınıñ bir qısmı edi. Vesiqalarnı mektepke bergende, kelecek birinci sınıf talebeleriniñ ana-babaları ayrıca «Tuvğan til» feniniñ bir qısmı olaraq ukrain tilini ögrenmege istegenleri aqqında ariza bere bile ediler. Eger arizalarnıñ sayısı yeterli olsa, mekteplerde böyle ricağa yönelişli sınıflar teşkil etmeli.

Ameliy ceetten nasıl körüngenini - atta tolu ölçüli basqından evel - bizge Aqmescit rayonınıñ mektep talebelerinden biriniñ anası ikâye etti. «Men ukrain tilini ögrenmek içün muracaat etsem, ne olacağını soradım. Olar deral maña... ayrı bir şekilde baqtılar. Müdirni çağırdılar. O, maña işançlı sesnen, elbette, meni böyle aqtan kimse marum etmey, lâkin buña qarşı qattı tevsiye etecegini ayttı. Çünki sınıfnı teşkil etmek içün parallel olaraq eñ azdan üç beyan olmaq kerek. Ve böyleleri olsa bile, demek, böyle küçük sınıfnıñ kene de öz kabineti olmaycaq, ukrain dersi balalar içün sırada yedinci olacaq, başlanğıç mektepte ne içün böyle qıyınlıqlar», – dep hatırlay qadın.

Aluştalı daa bir mektep talebesiniñ babası onen böyle subetler keçirilgenini tasdiqlay, onı ukrain tilini ögrenmek içün ariza bermemege qandıra. «Qarşı suallerniñ tabiatından men mektep memuriyeti böyle arizacılar aqqında malümatnı Rusiye mahsus hızmetlerine yetkize bilecegini añladım, çünki bir vaqıtları direktor pek faal sürette materikteki soy-soplar aqqında, iş yeri aqqında ve ne içün biz ... balağa ukrain tilini ögretmege isteyler. Soñ da belli oldı ki, söz aftada tek bir dersi ana tili ve bir dersi edebiyat aqqında edi. Demek, bu oqutuvdan iç bir fayda olmadı», — dey insan.

İnandırıp olamağan ana-babalarnı ukrain tilini oquv programmasına kirsetmek içün muracaat etmek yerine, başqasını - dersten tış fakultativ içün bermege qandırdılar. «Menim allah qızım mektepte böyle fakultativke qatnay edi, andaki balalar «tek laf ete ediler» ve mektep programmasından grammatika ve edebiyatnı ögrenmey ediler», — dey Valentina Potapova. Böyle ihtiyariy «oquvğa» barğan mektepli hatırlay ki, başta bir şeylerni ögretmege tırışqanlar, amma soñra «kabinetniñ anahtarı daima yoq, oca pek meşğul, şunıñ içün er şey bir türlü toqtadı».

Tolu ölçüli basqın başlanğan soñ, atta böyle seçim dersleri ana-babalarğa teklif etilmege toqtadı. Rus teşviqatçıları ukrain tiliniñ mektep programmalarından bütünley ğayıp oluvını qırımlarnıñ özleri bunı öz balalarına ögretmege istemegenlerinen añlatalar. Qırım mektep talebeleri özleri de itiraf eteler ki, olar sadece Ukrainanen bağlı er bir şeyge meraq köstermege qorqalar. «Sen şimdi barıp – men ukrain tilini ögrenmege isteyim – demek içün ümütsiz psiho olmaq kereksiñ». Red etilgen sınıfdaşlarıñ sizni deral unutırlar. Olar sadece er bir ukrain şeyden ğayet nefret eteler. Ocalar kibi, sırasınen, em de», — dedi şimdi mektepni bitirgen ve tilni menimsemeyip, ukrain universitetine kirmek qıyınlıqlarınen rastkelişken fakultativ «oquv»nıñ sabıq iştirakçisi.

‍Lâkin tilni repetitornen ögrenmek mümkün, - deycek materikli... ve yañlışacaq. Tolu masştablı istilâdan evel de Qırımda ukrain tilini ögretmeknen qoşma para qazanmağa istegen oca tapmaq deyerlik mümkün degil edi. Ocalar 2022 senesine qadar böyle hızmetni köstermege qorqtılar. Atmosferada, yaqın yerde asılğan mavı ve sarı yastıq camları içün ya da sarı-mavı manikür içün rus havfsızlıq küçleri repressiyağa oğrağanda, ukrain tiliniñ hususiy derslerine işanmaq kerek olmağanı açıqtır. Mekteplerdeki tasilni aytmayım.

‍

‍

‍