Million adam. Ukraina Prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki daimiy vekili vazifesini becergen Ölga Kürışko Qırımğa yañı kelgenlerniñ bu sayısını işğalden soñ adlandırdı. Olar qaydan keleler, yarımadadaki yaşayışqa nasıl tesir eteler ve qırımlılar yañı qomşuları aqqında ne aytalar?

Mustamlekecilerniñ birinci dalğası Qırım işğal etilgen soñ deral qayd etildi ve Rusiyeniñ küç blogınıñ quvetleşmesinen añlatıldı. Yeminge hiyanetlik Qırım militsiyasına, qadılarına, prokurorlarına işğalcilerniñ işançını qazanmağa yardım etmedi. Artıq anneksiyadan soñki bir qaç ay içinde olarnı rus kadrlarınen cesürliknen siyrekleştirdiler. Akimiyet içün de «pekitüv» yolladılar. Artıq o vaqıtta yerli sakinler moskva jargonından alınğan muhacirlerniñ bu kategoriyasına - «ponayehavşi» ya da sadece «ponayehler» degen ad qoydılar.

«Olarnı ğamlı ve nefretli yüzlerinen umumiy kütleden birden ayırmaq mümkün edi. Olar Qırımnı cail ve fuqare vahşiylerniñ yeri olaraq qabul ete ediler. Ve olar öz aralarında taaciplendiler: bizde şeerniñ merkezinde kezingen tavuqlar, sığırlar yoq. Aynı zamanda professional ceetinden olar biz çoqtan vazgeçken eski usullarnen çalışqan adiy memurlar ediler», – dey Qırım Vezirler Şurası ofislerinden biriniñ hadimleri, on yıl evelki vaqialar.

Tamam aynı şu devirde Qırımnı da «Rusiye tınçlığına» inanğan Donbass qaçqınlarınıñ o qısmı toldurdı. Deñiz yalısında balalar taşçıqlardan «DNR» yazılarını töşediler, taksi çağırılğanda, Donetsk nөmreleri olğan tap yañı «Folksvagen Tuaregler» keldi. Bu «taksi»lerniñ aydavcıları vade etilgen içtimaiy yardımnıñ olmağanına ve aydap qazanmaq kerekligine şikâyet ete ediler.

Soñra rus askerleri yarımadağa kütleviy sürette köçtiler. «Ponayeler» içün, hususan arbiy bölükler yanındaki şeer ve qasabalarda, köçme mülkniñ fiyatı kökke köterildi. Sevastopolniñ ealisiniñ deñiştirilmesi ayrıca tesir etti.

«İşğalniñ birinci yılında qızım mektepke bardı. O vaqıtta olarnıñ sınıfında Rusiyeniñ qaydandır kelgen eki-üç bala oquy edi. Şimdi - bu mıtlaq sınıfnıñ yarısında ziyade», - felâketniñ kölemine şeer sakinlerinden biri böyle qıymet kese.

У 2017-2019 роках приїхали будівельники. На півострів сотнями завозили удмуртів і осетин - для будівництва “Тавриди” та інших об'єктів, на яких чиновники пиляли гроші. При цьому зарплатню заїжджим працівникам не платили.

«Olardan birine borcqa para bermek – iç bir vaqıt. Olarnı toqtamayıp aylıqqa «atqanlar», meselâ, podrâdçik iflâsqa oğrağan. Ve bir aftadan soñ yañı işçilerni ketirdiler», — dep hatırlay büyük qurucılıq obyektlerinden biri yanındaki köy tükânınıñ hadimi.

O devirde tek qurucılar degil de, er türlü iş adamları da «serbest iqtisadiy zona»nıñ faydasını ve arzu-istekleriniñ tenderlerini qıdırmaq içün yarımadağa aqınğan ediler.

O devirde tek qurucılar degil de, er türlü iş adamları da «serbest iqtisadiy zona»nıñ faydasını ve arzu-istekleriniñ tenderlerini qıdırmaq içün yarımadağa aqınğan ediler. — Men kvartira içün amanat alam ve körem ki, bu tipik içki yerlerden kelgen bir tuccar — temiz qırqılğan, parmaqsız elleri olğan, sport kostüminde. Has bir Tagil. O maña tender qısmetli olğanını, mında nasıl efsaneviy ömür keçirecegini ayta. Ve tüşünem - men endi ne qadar böyle ikâyelerni eşittim. Ve tahmin etti: bir aftadan soñ, amanatnıñ eñ olmağanda yarısını qaytarmaqnı rica ete, çünki ayırılğan edi ve evge qaytmağa para yoq», - dep, külkünen hatırlay Aqmescitli rieltor.

Amma er kes ıncınıp ketmedi. Bu hususan çeçen nөmreleri olğan tonirovannıy «priorlarda» terbiyesiz aydavcılarnıñ artqanından sezildi. Bu maşinalarnıñ saipleri Qırımdaki gece klublarınıñ ve karaoke-barlarnıñ esas musafirleri oldılar, 2021 senesi sentâbr ayında Yevpatoriya benzin stantsiyasında qırımtatarlarnen olıp keçken kütleviy küreş yarımadadaki çeçen diasporası ondan çoq ziyade körümli rol oynap başlağanını isbatladı [1] kibi körüne edi.

Rusiye akimiyeti «celp etici iş perspektivalarından» ğayrı, musta- mleke içün içtimaiy celp eticilerni faal qullana edi. Devlet korporatsiyaları teren topraqlardan kelgen öz hadimleri içün korporativ programmalar açtılar, bu ise, güya, yarımadanıñ «inkişafına» yardım etti. Köçürilme laflar, imtiyazlı kreditler ve diger bonuslar çeşit «Roskosmos» ve «Gazprom»larnıñ standart siyasetine çevirildi. Eñ büyük leyhalar olaraq «Memleket ekimi» ve «Memleket ocası» – bir million ruble bir kerelik ödev qarşılığında Rusiye çetindeki ekimler ve ocalar Qırımnıñ köy yerlerine köçmeleri içün edi.

«Bir kün bizge pek aqıllı nevrologlar — qoca ve apay keldiler. Qaydandır Samara vilâyetinden. Amma olarğa million bermediler, olar Simferopolge kettiler. Olar şimdi anda çalışalar. Ve bizge Arhangelskten kelgen nasıldır içkicini qandırdılar, o, buğumlarda ağrı olğanda yodlı set yazıp bere. Böyle tek o degil, aman-aman bütün hastahane», — dep şikâyet ete Kirovskiy rayonınıñ köylerinden biriniñ sakini.

Qırımnıñ demografik terkibiniñ deñişmesi ve tolu ölçüli basqın tesir etti, ve ep sezildi. Başta «qısmen seferberlik» ilân etilmesi qırımtatarlarnıñ sezilgen köçmesine sebep oldı, olarnı birinci nevbette cenkke alıp ketmege tırıştılar. Uquqqorçalayıcılarnıñ aytqanlarına köre, o vaqıt yarımadanı tamır halq vekilleriniñ umumiy sayısından 10 fayızı terk etti.

Olarnıñ yerine aynı şu 2022 senesi Herson vilâyetinden işbirlikçiler keldiler. Regionnıñ sağ yalısı azat etilgen soñ «Rus tınçlığı» tarafdarları Qırımğa qaçtılar. Rus teşviqatçıları yarımadanıñ ealisi işğalcilerge sadıq otuz biñ qorantağa artqanını idda eteler.

Bütün bu areketler yaqında Avropa Parlamentiniñ azaları tarafından qıymet kesildi ve olar Qırımğa bağışlanğan qararında Rusiye işğalci akimiyeti «Qırımnıñ demografik terkibini etnik sızıqlar boyunca neokolonial tarzda zornen deñiştirdi, bu ise cenk cinayetidir» dep qayd ettiler halqara uquqqa köre."‍

‍