Taraqtaş, Qırım.
Eger men, klinik psiholog olaraq, qırımtatarlar Sürgünniñ sürgünligi travması aqqında araştırmalarımnı devam ettirsem, bu eki ikâye mıtlaqa bu işniñ bir qısmı olur edi. Amma şimdilik bu tek eki ikâye - eki çeşit taqdir. Bu, 1944 senesi mayıs 18-de Qırımnıñ köşelerinde mal vagonlarına sıqılıp, ölüm cezasına mahküm etilgen insanlar aqqında ikâyelerdir, bu ise o vaqıtta iç bir vaqıt ömürge keçirilmedi. Lâkin soñra er kün canlandı. Er bir qırımtatarı alâ daa qarşı küreş alıp barğan cümle. Kündelik.
(İnsanlarnıñ adları anonimligini qorçalamaq içün deñiştirildi)

‍
Ayşe Ablayeva
Ayşe Ablayeva evden çıqarılmazdan 6 yıl evel Sudaq rayonınıñ Taraqtaş köyünde doğdı. Onıñ qorantasında 10 bala bar edi. Ayşeniñ balalıq çağı aqqında eñ canlı hatırlavlardan biri – aqşamlıq aştan evel babası bütün balalarnı sofra etrafına toplap, er birine vazife bergeni: küçük qızlarğa — oyun, büyüklerge — Quran oqumaq, oğlanlar, adet üzre, yarış ete ediler [1] küreş küreşte. Bu arada Melikeniñ anası sofra donata edi.
Mayıs 18 künü saba sovet askerleri qapunı qaqqanda, Melikiye balalarnı qorquzmamaq içün, özüni bir şey olmağan kibi köstermege tırıştı. Olarnı adet üzre kiydi, lâkin Ayşe anası sandıqtan bir qaç yavluq, Quran ve onıñ nefis, paalı altın-kümüş quşağını alğanını sezdi. Ürmetli Melikiye, bir dane balasını coymamaq esas vazife edi. Er bir toqtavdan soñ, kimse yoldan çıqmasın dep, olarnı maşina divarına tize ve sayıp çıqa edi.

Ablayevler qorantası Uralğa barıp çıqa ve onıñ köşelerinden birini işğal etip, at sarayında yaşay. Başqa qorantalar başqa köşelerde yaşay ediler. Perdeler territoriyanıñ ayırıcısı oldı. Perde artındaki bu küçük köşeçik büyük Ablayevler qorantasınıñ yañı mekânı oldı. Er bir qoranta azasına künde 100 gramm ötmek berile edi. Bir ötmek bütün qorantağa yete edi.
Bir yarım-eki metr qar, teri, atletika, dayanılmaz beden emegi, etrafta açlıq ve ölüm - bir qaç yıl devamında ana, baba ve büyük apte ağaç kesüvci olıp çalıştılar.
Ayşe Ablayeva mektepke tek 11 yaşında, deral dörtünci sınıfqa bardı. Esas qıyınlıq rus tilini yahşı bilmegeni edi. Yılnıñ soñunda oca, netice çıqarıp, Ayşeni tahta yanına çağırıp, onıñ başını sıypap başladı: «Bu qız pek yahşı. itaatlı Yükselgen Amma o rus tilini bilmey. Men sizni ekinci yılğa ayırıp ketem. Rus tilini ögrenmek kerek. Teneffüs vaqtında telefonnen laf etmeñiz. Evde ana-babañnen de öz tilinde laf etmek olmaz. Tek rus tilinde. Añladıñızmı?» - 11 yaşındaki qızçıq içün çıqışı qandırıcı olğanına oca emin edi.
«Ne içün sustıñ? Evde ana-babañnen öz tiliñde laf eteceksiñmi?»
— Ebet, — dep cevap berdi Ayşe.
Böyle cevap ocanı pek açuvlandırdı. O, aylanıp, qıznıñ dudaqlarına urdı. Ayşe başını artındaki tahtağa urdı, burnundan qan aqıp başladı.
— Tiliñni unut, — dep qorquttı oca parmaqnen. Bu epizod Ayşeniñ bütün ömürine tesir etecek, amma özü bunı çoq soñra añlaycaq.
1954 senesi Ablayevlerniñ qorantası Özbekistanğa köçip kele. Ayşe mektepni anda bitire ve Andijan pedagogika institutına (diqqat!) rus filologiyasını ögrenmek içün oqumağa kire. Ayşe Ablayeva bütün ömüri boyu rus tili ve edebiyatı ocası olıp çalıştı.
Bugün o evde - tuvğan Taraqtaşta - balalar, torunlar ve torunçelerniñ etrafında. O, kerçekten de rus tilinde qusursız laf ete, sözlerni öyle jonglirley ki, bir vaqıtları onı urğan oca ğururlanacaq.
Amma Ayşeniñ bu intervyünı qırımtatar tilinde bergenine, belki, daa pek açuvlanır ve açuvlanır edi. Bütün sürgünlikte öz bilgilerini taşığan tuvğan toprağınıñ tilinde.

‍
OSMAN İBRAHİMOV
Osman İbragimovnıñ Qırım aqqında şahsiy hatırlavları yoq edi. Bağçasaray rayonınıñ Fotisala köyündeki tuvğan evinden qorantasını oğlançıq 2 yaşında olğanda quvdılar. Amma bütün sürgünlik vaqıtında Osman anasınıñ Qırım aqqında aytqan er bir sözüni açközliknen qaplap ala edi. Ve öz ğayıp olğan cennetiniñ hatırlavlarını eksiltmedi. Ana er kün oğlunıñ doğğan evi aqqında ikâye ete, bunıñnen onda tek bir maqsatnı - qaytmaqnı şekillendire edi.
İbraimniñ qorantasında altı bala bar edi. künlük seyaattan soñ olar Samarqandqa barıp yeteler, anda olarnı başqa bir qorantanen beraber baraknıñ bir odasına yerleştireler. Babalarınıñ tuvarcılıq ustalığı sayesinde İbragimovlar sağ qaldılar. Mektepni bitirgen soñ, Osman dülgerlikni ögrendi. Lâkin o, qayğısız ömür keçirip, hayallanıp, ögünde maqsat qoyıp olur edimi, eger ailede er kün tek Qırım aqqında laf yürsetseler. Bunıñ sayesinde «keçmişniñ arzusı» tuvğan Fotisalağa qaytmağa degerli kibi körüne edi, er şey evelkisi kibi olacaq edi.
Sürgünlikten soñ birinci kere Osman İbragimov 1987 senesi tuvğan toprağına ayaq bastı. Onıñ yüregi quvanç ve eyecannen tolu edi – çoqtan beklenilgen vatanınen körüşüv. Ev alıp, qorantasını anda köçürmek maqsadınen tuvğan köyüne kete. Oña satuvğa qoyulğan 2-3 evni kösterdiler. Osman olardan birisini sayladı. Bir qaç aydan soñ, Özbekistanğa kete.
Onıñ Fotisala aqqında bütün ikâyesi anamnıñ yüregini sındırdı. Amma Osman satın alğan evi aqqında aytqanda, onıñ qayda yerleşkenini aytqanda, qadın ağlap yiberdi: «Lâkin bu ev bizim doğğan evniñ qomşusı!»

Osman Qırımğa qaytıp kele ve babası tuvar baqqan, anası yantiki qavurğan, qardaşları ve apteleri doğğan evden 10 metr uzaqlıqta yaşay, anda özü de tek eki yıl yaşamağa nail ola. Şimdi ise bu ev onıñ arzusına çevirildi.
yıl devamında bu evni almaq içün doğru anni bekledi. Ve bekledi. O, eñ evelâ azbardaki quyunı temizledi, büyük qız qardaşı bu aqta çoq laf etti.
Bugün Osman beyniñ esas vazifesi evni baqmaq, olar aqqında balalıqtan eşitken ikâyeler. Ve o böyle imkânğa saip olğanına memnün. Öz halqını doğurğan topraqnı Osman İbragimov, ne olsa olsun, cennet dey. Lâkin bu topraq, niayet, kene de Qırım tamır halqınıñki olsun, dep dua etkende, közlerinden yaşlar töküle.

‍