^{Qırımtatar milliy areketiniñ faalcileri, 1966 s}

XX asırnıñ başında doğğan nesilimiz aqiqaten taqdir dairesinden keçti.
O qartbabalar ösmürlik çağında tarihnıñ yolunı bozğan yıqıcı inqilâpnı kördiler. Soñ, olarnıñ arasında olmağanlar, olar uydurğan manasız ve qanlı vatandaş cenkiniñ deşetinen qarşılaştıq.
Bu nesil yaşlıq çağına kirgende, yani 1921-23 s. misli körülmegen açlıqnı başından keçirdi (Qırımda 100 biñ insan elâk oldı, olarnıñ çoqusı bizim halq).
1928-1939 seneleri çıqqan. pişkinlikke doğru ketmekte olğan bu oqumışlı nesilniñ közleri ögünde sarsıntılı repressiyalarnıñ acınıqlı dalğaları tutıp, quturdı. Zaten, o taqipler, klassik yazıcımız Şamil Alâdin aytqanı kibi, olarnıñ çoqusını eñ istidatlılarını Kreml qurbanları arasında yaptı...

Milliy areketimizde XX asırnıñ başında doğğan üyken nesil arasında onıñ parlaq vekili Muarrem Caliloviç Martınov (1906-1995) de bulundı. Onıñ soyadınıñ özü, elbette, pek meraqlı. Lâkin yalı boyundaki vatandaşlarımız arasında böyle soyları pek çoq olğanı bellidir (Konsul, Voyennıy, Kurnos, Caksim...).
Bu sannıñ ekinci saifesinde Muarrem ağanıñ bir qaç şiirlerini bastıramız. Şiirlerni redaktsiyağa onıñ köydeşi, milliy areketimizniñ körümli iştirakçilerinden biri, kütleviy avdet zamanından berli tuvğan yerinde – Qapsihorda yaşağan, qart oquyıcımız Refat ağa Göcen ketirdi. Çoq sağ oluñız!
Ebet, o şiirlerni evelden bilgenler de bar. Amma Refat ocanıñ bu alicenap eseri sayesinde bu eserlernen biñlerce semetdeşlerimiz tanış olur, dep ümüt etemiz. Çünki Muarrem ağanıñ icadiy mahsulları yüksek seviyede olıp, keniş dairege yayılmağa lâyıqtır.
Taqdim etilgen şiirlerniñ mevzusı ebediydir – 18 mayıs faciası, halqımızğa nafile yerde urulğan darbe. Bu yıqıcı darbeniñ birinci qırğınlıqları...

Şiirler çeşit adamlar – atta 15 yaşındaki ösmürniñ adından yazıla. Lâkin Muarrem ağa o yılı endi çoq şeylerni körgen 38 yaşında bir adam.
Onıñ ayatı aqqında ne bilemiz? 1921-22 seneleri olğan ağır açlıq onı bütünley öksüz qaldırdı. O, ana-babasından – yaqın soyundan ayırılmay. Bu vaziyette Sudaq rayonına işnen kelgen Qırım Merkeziy İcra Komitetiniñ reisi Yuriy Gaven (Yan Dauman, 1884-1936) onı tesadüfen köre.
Akimiyet ölüm alında olğan 15 yaşındaki Muarremni alıp, Aqmescitteki balalar evine yerleştirdi. Onı közete, oquvına diqqat ete. Mektepni muvafaqiyetnen bitirgen Muarremni Gaven Moskvadaki İşçi Şarq kommunist universitetine – «Komvuz»ğa oqumağa kire ve bir qaç yıldan soñ onı bitire.
Qırımlı yigitni Özbekistanğa yolladılar. Anda o çoq yıllar devamında mesülietli vazifelerde çalıştı. Cenk başlanğanınen Muarrem ağa cebege kete. 1941 senesi s. Kiyev mudafaasında iştirak etti. Onı esir alalar.
Ondan qaçqan asker bir qaç arqadaşınen kene Qızıl Orduğa qoşulmağa muvaffaq ola. O, cenkleşip tura. Bir vaqıt hastahanege yerleştirildi. Andan, endi serbest olıp, Qırımğa qayttı.

Bütün halqnıñ bir qısmı olaraq, Muarrem ağa 18 mayıs künü sürgün olundı. Bekabadğa tüşe. Muarrem ağa halqımız o devirde nasıl eziyetler çekkenini, o deşetli müitte nasıl yaşağanını büyük aqiqat, keder ve samimiy... açuvnen öz şiirlerinde aks ete. O eserlerniñ qıymeti pek teren ve taze yaranıñ dayanılmaz ağrısındadır.
Muarrem ağa 1950-inci senelerniñ ortalarında milliy areketimizge qoşuldı, daa doğrusı, onı başlağan adamlardan biri oldı.
O, şair ve yazıcı olaraq eñ büyük adaletsizlikni duydı, onı ustalıqnen tasvir etti, ardı-sıra qarşılıq kösterdi. O, bilgili, tecribeli ve aqıllı insan olaraq, küçüni, vaqıtını, küçüni ayamayıp, milliy areketimizniñ ög safında olmağa tırıştı.
Bu faaliyeti içün – bir sıra müim vesiqalarnıñ müellifdeşi, Moskvağa tekrar-tekrar ziyaret etmesi, vatanına israrlı talap etmesi içün Muarrem ağa bir qaç kereler tenbiyelendi ve cezalandı.
«Milletimizge yapılğan bu zulum o şanlı partiyanıñ işi degilmi? Soñ alıp doğursın!», -- ve diger «günâhları» içün 1964 senesi mahküm etildi. kommunist partiyasınıñ azalığından quvuldı.
1969 senesi s. 63 yaşlı Muarrem ağanı mahkeme etip, üç yılğa mahküm eteler. Sağlığı pek zayıf olğanını ve cenk veteranı olğanını köz ögüne alıp, onı kene aynı müddetke, amma «şartlı» olaraq mahküm eteler.
...Muarrem ağam, apayı Haester Moiseyevna, 1994 senesi doğdı. onıñ qızı Meryem İsrailge alıp ketti. O, bir yıldan soñ anda vefat ete ve Felestin mezarlığında defn etile. Onıñ Nizam adlı oğlu olğanı belli. Kimde bu vatanperver, alicenap insan aqqında malümat olsa, bildirsin.
B. Accı.

‍