II Yelizaveta qıraliçesiniñ ölüvi aqqında haberi, dünyanı telâşlandırdı, türk KHV’da da o munaqaşalarnıñ büyük sayısını peyda ettirdi. Yanı britan monarhnıñ adınıñ doğru yazuvına dair til şınaslıq munaqaşalar aqqında söz ketmey. Türk tilinde ch arif birikmesiniñ yoq oluvına baqmadan türk esapkârlığı, Charles III adınıñ aqiqiy urufatını qaldırıp meseleni çezmege yardım etken.

Lâkin munaqaşalarsız keçmedi. Fitne nazariyelerniñ boldurmağan qıdırıcıları ve türk cemiyetteki siyasiy medeniyetiniñ ve fikir etüviniñ ayırılmaz qısmı olğan konspirologiya aveskârları II Yelizavetanıñ ölüvi ve Londonda Türkiyeniñ sabıq prezidenti Abdullah Gülniñ bulunuvı arasında bağını tapıp oldılar.  Gülniñ twitter saifesi, aynı kününde Oksford islam tedqiq merkeziniñ tedbirinde yapılğan fotoresimlerinden ibaret olğanına baqmadan, 2023 senesi kelecek prezident saylavlarında muhalifetten yekâne namzeti statusına daa bir namzeti, britaniyalı tesiriniñ agenti olıp qıraliçe ailenen sıqı bağında bulunğanını Türkiye vatandaşlarına nevbetteki sefer hatırlatmaq içün bu tesadufı yeterli olğan. 

Anadolu Agency

Bu qabaatlavlar yañı degil. Çoqusı, uzaq 2008 senesinde Türkiyege britaniyalı qıraliçesiniñ tarihiy ziyareti, tek halqara prestijini degil, o vaqıttaki yançıq seçip alınğan 11’ci prezidentiniñ içki siyasiy mevamlarnı quvetleştirmek içün çağırılğanına alâ daa inanmaqtadır. 2011 senesi Abdullah Gülniñ muvafaqiyetli qarşı ziyareti, 2010 s. qıraliçe ile oña “Yılnıñ devlet erbabı” Çethem House namzetiniñ alıp berilmesi kibi, bu şübelerni tasdıq etti. 

Şimdi  sabıq prezidentke fazla diqqatı ve türk KHV’da onıñ itibardan tüştürüv kompaniyası kibi, 2023 s. kelecek saylavlarda şimdiki akimiyetine qarşı umumiy cebesinen çıqışta bulunacaq “altılıq muhalifet blokı” degen içki “praymeriz”niñ nevbetteki turınen bağlı olğanına şübesi yoq. Ekspertler ileride de Erdoğannıñ ükümetini reytinglerniñ ilerideki tüşüvinden qurtarabilgen ve bunen beraber muhalifetni quvetlerniñ birleşmesine ve yekâne namzetini seçip aluvına vaqtından marum etebilecek bu yıl küzde keçerilecek olğan müddetinden evel olğan saylavlarnıñ keçirilmesi aqqında laf eteler. 

Saylavlardan evel kompaniyasınıñ aynı cemiyetiniñ köterilgen qutuplığı, ğarpqa qarşı baqışlar ve konspirologik aveskârlığı zemininde rusiye añlatmalarnı tekrarlağan Sırbistan ve Hırvatistandaki matbuat konferentsıyalarında prezident Recep Tayip Erdoğannıñ rezonans bildirüvlerni de baqmaq kerek. 

Anadolu Agency

“Rusiyege dair Ğarp siyaseti, qızıştıruvlarında esanlanğan”; “gaz buhranında avropalı sanktsıyalarınıñ qabaatı bar”; “ukrain zahiresi, dünyadaki eñ faqır ülkelerge degil, bay ve inkişaflı soylarına teslim etile”; “rusiye-ukrain cenkinde ğalebe qazanacağı olmaycaq, er kes yutquzar”; “rusiye - qıymetke lâyıq olmağan ülkelerden degil”… Video olmasa edi, o, Türkiye degil, rusiye prezidentiniñ çıqışından alınğan cümleler sayılmaq mümkün olur edi. 

Türkiye, NATO azası olğanına, rusiye ise Alyansnıñ yañı strategiyası ile “teşebbüslerniñ telükesizligi ve avropalı atlantik saasında tınçlıq ve stabillik içün eñ ciddiy ve eñ esas telükesi” kibi tayin etilgenine baqmadan, Ğarp tarafına “eki qıtadaki devletlerniñ” eki lideriniñ nutuğı daa yaqın ola. 

Em de avropalı asiyalı saasından tınçlıq, telükesizlik ve stabillik telükeleri başqaca körüneler.  NATO’nıñ “ğarbiy tarafı”, Türkiye içün Baltıq deñizi ile degil, Aq deñizi ile cuvuna. Böyleliknen, türkiye arbiy-siyasiy beylerniñ idrağında telükesizliginiñ esas qorqutuvları rusiye sıñırlarında degil, Suriyeden keleler. Yani, AQŞ ve Alyans boyunca Anqaradaki ortaqlarınen silâlaştırılğan kurd avlalıtnen nezaret etilgen sıñırdaki territoriyalarından. 

Dünyanıñ aynı böyle “vilâyet körüvi, Anqaranı ve Moskvanı olarnıñ “daa adaletli” dünya intizamınıñ aramasında birleştire. Tek Putinniñ degil, Erdoğannıñ fikrine de köre, AQŞ’nen başında bir taraflı ğarbiy reberliginiñ vaqtı endi keçken ve halqara sisteması, şiddetli vilâyetli devletlerniñ meraqlarnı esapqa alacaq olğan yañı teşkil etüvini talap ete. 

Resmiy tarzda idare etken Adaletlilk ve inkişaf fırqası (AKP), Türkiyeniñ avropalı ya da avropalı atlantik yolundan bir vaqıt vazgeçmedi. Lâkin AQŞ ve AB’nen munasebetlerdeki meselelerniñ zemininde ülke yönelişi, qarşı tarafına aylânıp kete. Ğarbiy ve şarqiy ortaqlarına tesir qolı olaraq qullanılğan NATO’da azatlığını saqlap, Anqara, “sabıq-ğarbiy”  dünya intizamında daa büyük diqqatını çeke. Bir taraftan, NATO çerçivelerinde ülke mecburiyetlerini daa serbest tarzda añlamağa vilâyetli siyaset ve milliy telükesizlik meseleleriniñ çezüvinde baştan şahsiy meraqlarınen idare etilmege izin bere. Başqa taraftan, ğarpqa qarşı nutuğı, üküm sürgen birleşmelerge elektoral bazasını azırlap muhalifet saasında da oynap ealiniñ destegini almağa yardım ete. 

Ekspertler, “muhtariyetlerniñ” bu aramalarnı ve büyütlegen geopolitic reqabetlik şaraitlerde avrasiyalılar ve transatlantlarnıñ farqlı lagerler arasında daimiy musaviyligini “yañı Türkiyeniñ ayrı yolı” dep adladılar. Türkiye akimiyeti, türk-rusiyeli yaqınlaşuvını adet üzere çoq taraflığınıñ imtiyazlıqlarnıñ resmi olaraq köstergenine baqmadan, bu siyasetten tış olğan “mustaqil” yönelişi, rusiyeden Türkiyeniñ tabiligini tek quvetleştire. NATO gemilerine Qara deñizge kirüvini qapatmaq içün Montre añlaşmasınıñ sıñırlamalarınıñ qullanuvı, ğarpqa qarşı nutuğı ve vilâyetli davalarnıñ başlatmasında AQŞ ve NATO ülkelerini qabaatlaması, ŞİT ve BRİCS’te azatlığınıñ imtiyazları aqqında munaqaşalar. Bunen beraber, “vilâyetli meseleler içün vilâyetli qararlarnı” tapmağa Türkiyeniñ istegi, NATO’nen işdeşlik fırsatlarnı sıñırlay ve Anqaranı avrasiya leyhalarına kirsetip ve onı ğarbiy ortaqlarından uzaqlaştırıp, rusiye ve İrannen birleşüv mehanizmlerine yolunı aça (Suriye içün Astana platforması ya da Cenübiy Kavkaz içün 3+3 formatı kibi). Rusiye energoresurslar, bazarlar, turistler ve sanktsıyalar astında olğan rusiye oligarhlarnıñ “ücüz” paralardan Türkiyeniñ tabiligi, teñ olmağan ortaqlığınıñ umumiy resimini tek tamamlay.

Birleşüv boyunca AKP kiçik ortağı - Milliy areket fırqası (MHP) da aynı baqışlarına riayet ete. Amma MHP tarafdarları Rusiyege daa tenqit tarzda munasebette bulunalar ve Kavkazda ve Merkeziy Asiyada tesiri içün onı vastalı duşmanı kibi köreler, fırqa idaresi, em rusiye “federatsıtasında”, em de Ukraina ve Gurcistannıñ işğal etilgen territoriyalarında türk ve musulman birleşmelerine qarşı kremlniñ genotsid siyaseti ve basqılar aqqında siyrek qonuşa. Türk basireti kibi akimiyetke  Qıtaynen münasebetinde uyğur meselesine dair, Rusiyenen qırımtatarlar, meshet türkler, çeçenler, çerkezler ve başqa soydaş birleşmelerniñ aqlarınıñ qattı bozuluvlar Moskvanen işdeşlikten iqtisadiy kârlardan üstün çıqıp olamazlar. Eñ radikal yönelişlerniñ tarafdarları bile rusiyeniñ cinayetleri aqqında susıp rusiye propagandasınıñ Amerikağa qarşı olğan şiarlarını tekrarlaylar. 

Bu aqta Ukrainağa qarşı Kreml ile başlatılğan tecavuzı, türk cemiyetiniñ er vaqıt körülmegen alâmetlerni - Ğarpqa işançsızlığını, Rusiyeden iqtisadiy tabiyligini, tarafsızlığına dair Anqaranıñ resmiy siyasetiniñ keñ grajdan destegini ve Kiyev ve Moskva arasında aynı zamandaki dostluğını köstergen ayneciligi olğan.  

Nemse  SWP analitik merkeziniñ yaqındaki talilinde Ukrainada türklernen cenkke münasebetinde “Ğarpqa qarşı Türkiyeniñ isyanı”, ülüm sürgen birleşmesindeki farqlı oyuncılar içün umumiy mevzusı olğanınıñ” meraqlı misalleri alıp ketirilgenler. Böyleliknen, MHP lideri Devlet Bahçeli,  “ukrain buhranında” tek “rusiye” tecavuzına” degil, “NATO ve Ğarp ülkelerniñ tarafından qızıştıruvlar” içün mesüliyetlidir. Türkiye, “dostane ülkeler ve qomşularnen öz munasebetlerni fedakâr etmek kerek olmağanı” ve o, ne “cebedeki devleti olacağı”, ne de “Ğarp adından cenkke kirecegi”ni qayd eterek, Bahçeli, birden eki vazefesini çeze. Bir taraftan, türk natsıonalistler olğan AQŞ ve NATO ananeviy duşmanlarnı yoq etici tenqitke alıp ketire. Başqa taraftan, Kavkazğa Türkiyeniñ qaytaruvına şahsiy elektoratnıñ ve Merkeziy Asiyanıñ resurslarğa bay olğan vilâyetinde Ğarpnıñ üst çıqmasına izin bermemesine dair arzularını temin ete. 

Bunen beraber, Rusiye, tek Qara deñiz vilâyetinde degil, Aq deñiz vilâyetinde de Türkiyeniñ baş raqibi qalğanını yahşı añlaylar. Böyleliknen, USQ’ne “bayraqtarlarnıñ” teslim etüvi ve rusiye arbiy gemiler içün aqımlarnıñ qapatuvı (işğal etilgen Qırımğa kirişinde ve Suriyedeki rusiye bazalarına çıqışında) tek Kiyevnen strategik ortaqlığına degil, Türkiyeniñ şahsiy meraqlarına da uyalar. 

Soñ, türk ükümetiniñ saylavlardan evel olğan areketler nasıl olacaqlarına baqmadan, Ukrainağa dair onıñ areketi üç esas ümdesinde esaslanacaq:

1). Vilâyette rusiye üstünligine olaraq Kiyevnen arbiy-tehnikiy işdeşligine ve siyasiy desteginde;

2). Türkiyeniñ içki siyasiy stabilligine vadesi kibi Moskvanen iqtisadiy ve energetik işdeşligi, ticaretiniñ inkişaf etilmesinde;

3). Halqara meydanında şahsiy mevamlarnıñ quvetleştirüvine yolu olaraq Ğarp ve Rusiye arasında teñliginde.

Soñki eki faktorına Ukrainanıñ tesiri ayırılğanına köre, MSK’de işdeşliginde Anqaranıñ merağı, belli türk basireti, şahsiy milliy meraqlarında yahşı körüngen alâmetinen elverişli münasebetlerniñ inkişafına bütün fırsatlarnı bereler. Mesele şusı ki, olarnı qullanıp olurmızmı. 

*UA South blog metinlerini tarir etmey ve olarnıñ mündericesi içün mesüliyetli degil. Derc müelliflerniñ fikirleri muarririyeti mevamınen farqlanabileler.